Een historische erfenis

Dit verhaal maakt deel uit van een maandelijkse serie. De verhalen worden geschreven door Hans Vogels van Heemkundekring Helmont. Reacties kunnen ook gemaild worden naar info@heemkundekringhelmont.nl

Helmonds fraaiste gebedshuis stond ooit midden in de Veestraat. Het was de Heilig Hartkerk, een kruisbasiliek met een vieringtoren ontworpen door de befaamde architect Pierre Cuypers. Omdat het gebouw in een slechte staat zou verkeren, werd het in 1957 afgebroken. Hiermee verloor Helmond een van de mooiste bouwwerken die de stad ooit kende.

 De driebeukige neogotische kerk was een van de laatste grote werken van Cuypers, wiens naam in een adem genoemd mag worden met het ontwerp van het Amsterdamse Rijksmuseum. De architect gaf niet alleen honderden kerken, kapellen en kloosters vorm, maar restaureerde ook bedehuizen in zijn eigen karakteristieke stijl. Hij ontwierp ook de troon waarop de koning jaarlijks zijn troonrede uitspreekt. De afbraak van de Helmondse kerk heeft niet alleen letterlijk maar ook figuurlijk veel stof doen opwaaien.

De aanbesteding vond plaats in 1897, drie jaar later werd het kerkgebouw plechtig ingewijd. Rond 1950 zou in het houtwerk de vraatzuchtige boktor zijn aangetroffen, die grote schade zou aanrichten aan de constructie. De kranten stonden lange tijd vol over het beestje dat de statige toren al zou teisteren. Afbraak van de kerk zou onvermijdelijk zijn, al leek de lucratieve verkoop van de grond om de bouw van winkels mogelijk te maken, een meer voor de hand liggend motief. In 1952 werd de toren gesloopt. Hiermee waren de problemen nog niet voorbij. De onderbouw zou in een zodanige staat verkeren dat het monument niet gehandhaafd kon worden. In 1957 vond het zijn Waterloo.

Ter vervanging werd aan de Bindersestraat een nieuwe kerk in gebruik genomen. Ook deze was een kruisbasiliek en eveneens voorzien van een vieringtoren. Het was een bakstenen bouwwerk uit het oeuvre van architect Hendrik Willem Valk, wiens zoon Gerard ook bij de bouw betrokken was. Het bestond uit een middenschip met zeven traveeën en twee dwarsbeuken. De toren reikte tot aan de nok van het schip en was voorzien van een arcade en een omgang. Hierop stond de markante spits. Ook dit Godshuis was geen lang leven beschoren. In 1982 werd het aan de eredienst onttrokken en kort daarna afgebroken.

Erfenis

Van de twee kerken zijn enige essentiële objecten bewaard gebleven. De Woenselse Petruskerk werd deels ingericht met meubilair dat uit de eerste Heilig Hartkerk afkomstig is. Een ander deel werd verscheept naar Ghana. Het werd gebruikt voor de inrichting van de Heilig Hartkerk van Winneba, waar de Helmondse pater Hans van de Ven veel voor de parochie betekend heeft. Het betreft in hoofdzaak het altaar en de handgesneden communiebanken. Enkele originele glas in lood ramen werden gebruikt in de nieuwe kerk aan de Bindersestraat, maar het merendeel werd aan Godshuizen in het buitenland geschonken.

De mooiste herinneringen zijn vijf religieuze schilderijen met een formaat van twee bij twee meter, die werden vervaardigd in het Roermondse atelier Windhausen, dat stamt uit een familie van kunstenaars. De doeken werden in een kelder teruggevonden. De heemkamer beschikt over een zilveren troffeltje met de tekst ‘God tot lof’. Het is gebruikt voor de eerstesteenlegging in 1897. De oud-directeur van een Helmonds bedrijf, bezit een houten tableau met een voorstelling van Maria en het Heilig Hart. Het stond oorspronkelijk in het voorportaal van de kerk aan de Veestraat en kreeg daarna een ereplaats in het nieuwe Godshuis. Het houtsnijwerk stond ooit op een sokkel met de inscriptie ‘Uit dankbaarheid voor de bevrijding 1945’. Hij behoort nu tot de bezittingen van een anonieme verzamelaar, maar het kunstwerk zelf is dus behouden gebleven.

In de kapel van het Elkerliek Ziekenhuis staan enkele beelden die afkomstig zijn uit de Heilig Hartkerk aan de Veestraat. Het zachte materiaal waaruit ze bestaan was de belangrijkste oorzaak van enkele beschadigingen, daarom werden ze in 2007 gerestaureerd. Nu staan ze keurig hersteld in de hal van de kapel. Een ander deel van de kerkelijke erfenis bevindt zich in de Stiphoutse Oude Toren welke het restant is van een middeleeuwse kerk. De toren is uitgerust met een spits en houten klankborden in de galmgaten, maar dat is niet altijd zo geweest. Het is het gevolg van een ingrijpende restauratie in de jaren zeventig van de vorige eeuw. Na de sloop van de tweede Heilig Hartkerk werd het resterende uurwerk in de Oude Toren geplaatst. In Stiphout weten ze sindsdien hoe laat het is.

Er is een in het oog springend deel van de tweede Heilig Hartkerk behouden gebleven. Het betreft de fraaie torenspits, waarvan het beneden- en middenstuk achthoekig en het bovenstuk peervormig is. Hij werd vervaardigd door het Aannemersbedrijf Dirks & Zn. De spits ontsnapte aan de slopershamer doordat hij door de firma Meulendijks werd gekocht. Sindsdien staat hij pontificaal in de voortuin van de familie aan de Burgemeester Krollaan.

Tip de redactie

Ditishelmond.nl

Heb je een nieuws- of agenda-item, leuke foto of video over Helmond en wil je dit delen?
Stuur het dan in naar onze redactie. Zo weten wíj wat er leeft en speelt in uw wijk!
E-mail: redactie@ditishelmond.nl
Telefoon: 088 166 67 00

Geschreven door Heemkundekring Helmont

Heemkundekring Helmont

Dit artikel heeft 2 reacties

  1. j.h.w van stiphout Reply

    hallo Henk

    weer een prachtig verhaal, jammer dat deze kerk van architect Pierre Cuypers is gesloopt.

    in Friesland in de stad Leeuwarden staat nog een kerk met ongeveer dezelfde toren.

  2. Gert H.M. Bouten Reply

    Beste Henk,

    Hartelijk dank voor dit fantastische verhaal.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *