Gevelstenen, herkenbare identiteiten

Dit verhaal maakt deel uit van een maandelijkse serie. De verhalen worden geschreven door Hans Vogels van Heemkundekring Helmont. Reacties kunnen ook gemaild worden naar info@heemkundekringhelmont.nl

Een gevel- of gedenksteen is een klein monument, dat meestal de muur van een gebouw siert. Het heeft vrijwel altijd de vorm van een plaat of blok en bevat een inscriptie, symbool of voorstelling. Zo’n object geeft aan het betreffende gebouw een eigen en herkenbare identiteit. Gevelstenen zijn meestal vervaardigd van natuursteen, al zijn er ook exemplaren van metaal en terracotta bekend.

De kunstwerkjes ontstonden in de zestiende eeuw en waren bedoeld als adresaanduiding, omdat er in die tijd nog geen huisnummering bestond. Ze werden kleurrijk beschilderd, sommigen dragen een wapen of opschrift. De objecten vertellen bijwijlen persoonlijke verhalen over de bewoners van het betreffende pand. Ze bevatten onder andere beroepsaanduidingen, persoonlijke voorstellingen en dierfiguren, elke uitvoering is herkenbaar. Ook zonder de connectie te kennen heeft de observant van vandaag kijkplezier aan de opvrolijking van de gevels.

In vrijwel de meeste gevallen hebben de gevelstenen betrekking op het beroep van de (ex)bewoner. Zo kon een kuiper een vat laten afbeelden, een bakker een brood of een schrijver een veer. Wie geen familienaam had en niet met een beroep of alias werd genoemd, redde zich met een uithangbord of gevelsteen. Wilde men zich onderscheiden van een kenmerk van iemand met hetzelfde beroep, dan voegde men een eigen identiteit toe. Er kwamen ook stenen met gepaste humor voor.

Helmondse gevelstenen

Helmond kent gevel- en gedenkstenen, in gevarieerde cultuurgerichte en kunstvormige uitvoeringen. Geen wonder dat Heemkundekring Helmont zich over dit historische erfgoed heeft ontfermd. De in de stad voorkomende gevelstenen werden gelokaliseerd, gefotografeerd en gedocumenteerd. Ze werden bijeengebracht in een collectie, die een variëteit aan cultuurgoed bevat. De verzameling kwam tot stand dankzij het gewaardeerde werk van John Rademakers en Henk van Dijk, die niet alleen de beelden verzamelden, maar zich ook verdienstelijk maakten met de archivering daarvan.

De verzameling is wel aan onderhoud onderhevig. Gebouwen kunnen verdwijnen ten behoeve van stedelijke vernieuwing of krijgen een geheel andere bestemming. Ook branden zijn van invloed op de wegraking van al of niet importante bouwwerken. Bevestigde gevelstenen kunnen uit het oog raken, naar elders verplaatst worden, dan wel verloren gaan. Bij zulke omstandigheden moet de verzamelde data bijgesteld worden, maar dat is niet altijd adequaat gebeurd.

Het is niet alleen nodig de data te actualiseren, ook om die publiekelijk aan te bieden. De collectie moet voor ieder toegankelijk worden. De website van Heemkundekring Helmont biedt hiertoe de mogelijkheid, maar de documentatie moet eerst worden geoptimaliseerd. Het zorgdragende team is echter onvoltallig geraakt. Een nieuw te vormen groep, die de zaken adequaat ter hand wil nemen, is van belang om het historische materiaal te herzien, te onderhouden en te beheren.

Daarom zoekt Heemkundekring Helmont vrijwilligers die het team willen komen versterken. Mensen die de relevantie van het heemwerk inzien en enthousiast worden als ze hiervoor uitgedaagd worden. Dit is een uitgekiende kans om kennis van het lokale erfgoed te vergaren en te conserveren voor de toekomst. Als vrijwilliger krijgt u alle ruimte om met passie uw werk te doen. Zoekt u een inspirerende hobby bij een vereniging die nauw betrokken is bij het lokale erfgoed, dan bent u bijzonder welkom. Er mag geen cultuurhistorie verloren gaan.