Het grafeiland in de Warande

Dit verhaal maakt deel uit van een maandelijkse serie. De verhalen worden geschreven door Hans Vogels van Heemkundekring Helmont. Reacties kunnen ook gemaild worden naar info@heemkundekringhelmont.nl

In 1781 kocht Carel Frederik Wesselman het Kasteel Helmond. De burcht en de Heerlijckheid waren voor 155.000 gulden te koop gezet door Graaf Nicolas Antoine van Arberg. Hij maakte het te gelde omdat hij er maar zelden verbleef. Van Arberg was militair in het Oostenrijkse leger en had enige functies aan het hof in Brussel. De Warande, die werd gebruikt als jachtgebied voor de bewoners van het kasteel, was van de koop uitgesloten. Rond 1815 verwierf de familie Wesselman het recht om in Den Perk, dat in 1757 was aangelegd, een begraafplaats aan te leggen. Middenin verrees op een met water omringd stukje grond een halfverdiepte crypte, waarin Carel Frederick Wesselman (1746-1825), zijn echtgenote Anna Sabilla Plencker (1740-1817) en enkele leden van de familie werden bijgezet. De jongste rustplaats dateert uit 1955.

In 1921 werd het kasteel, door Gualtheria de Jonge van Zwijsbergen, douairière van Carel Frederick Wesselman, verkocht aan de gemeente Helmond om het te gebruiken als raadhuis. De Warande, het eiland en de begraafplaats waren van de koop uitgesloten. De weduwe betrok de villa Eikenhorst, die was gebouwd op de plaats waar de Warandelaan en de Eikendreef bij elkaar komen. Het was een strategische plaats omdat de Warandelaan nagenoeg doorloopt tot aan de begraafplaats en de Eikendreef tot aan de Kasteeltuin. In 1929 werd het jachtgebied, met uitzondering van het grafeiland, eigendom van de gemeente Helmond. Vanaf die tijd fungeerde het als openbaar wandelgebied.

Bij de transactie van 1921 werden ook de archieven van het kasteel, tot aan de episode Wesselman, overgedragen aan de gemeente Helmond. De Wesselmandossiers bleven bij de familie. Ook al zijn de documenten openbaar, toch is er relatief weinig bekend over het buitenkerkhof dat waarschijnlijk na het overlijden van Anna Sabilla Plencker is aangelegd.

Teloorgang

Er heerste niet altijd een sirene rust, zoals het een begraafplaats betaamt. Door ongenode gasten werden er geregeld vernielingen aangericht. Omdat het grafeiland verpauperde, spraken de dochters van Carel Frederick Wesselman er bij de gemeente hun zorg over uit. Aangezien er grafschennis werd gepleegd, verzochten zij dringend toezicht te houden. Om verdere schendingen te voorkomen had de familie de toegang gesloten en de trap met een luik vergrendeld. Het stak dat een door de gemeente toegezegde afscherming, nog altijd ontbrak. Wel was de gracht verdiept en de poort hufterbestendig gemaakt. Desondanks hielden de vernielingen aan.

Geëmotioneerd door de verpaupering, vroegen Elisabeth des Tombe-Wesselman en haar zus Emillie Trip-Wesselman, toestemming voor het opgraven en herbegraven van de stoffelijke resten van hun ouders Carel Frederick Wesselman en Anna de Jonge van Zwijnsbergen. De petitie werd door de burgemeester gefiatteerd onder voorwaarde dat geen van de andere graven geroerd zouden worden en dat de herbegrafenis op dezelfde dag zou plaatsvinden. De exhumatie vond plaats op 5 juli 1971. Het echtpaar werd opnieuw ter aarde besteld op de Hervormde Begraafplaats aan de Molenstraat.

Omdat de familie niet in Helmond woonde was, was het voor hen ondoenlijk om op het onderhoud toe te zien. Daarom werd de gemeente verzocht het kerkhof, de graftombe en de gracht, als legaat te aanvaarden. Het een en ander onder voorwaarde dat de begraafplaats bij hun leven gehandhaafd en onderhouden zou worden. De gemeente reageerde positief op het voorstel. Na het passeren van de koopakte in januari 1975, werd Helmond eigenaar van de enclave in de Warande. Vanaf toen werden op het eiland geen nieuwe onder- of bovengrondse bijzettingen meer toegestaan. Een dochter van de in 1987 overleden Emilie Tripp-Wesselman verzocht de gemeente om haar moeder in de Warande te mogen begraven, maar het verzoek werd geweigerd. Omdat de ouders van Elisabeth en Emilie op hun verzoek waren herbegraven, ontbrak een directe relatie met het kerkhof. Vanaf toen maakte de familie Wesselman geen gebruik meer van de begraafplaats. Het bestemmingsplan werd herzien en het eiland kreeg de status van gemeentelijk monument.

Reconstructie

Het eiland had altijd iets mystieks. Iedereen wist dat er boven- en ondergrondse graven waren, doch die werden door het struikgewas aan het oog onttrokken. Door de tijd raakten zowel het kerkhof als de grafkelder in verval. Het eiland raakte overwoekerd met planten, de omringende gracht slipte dicht en de toegang werd inferieur. Het geheel zuchtte onder vernielzucht en vandalisme. Tenslotte verkeerde het in een zodanige staat dat herstel dringend werd gewenst. Op een initiatief daartoe werd positief gereageerd. Vóór de uitvoering van het werk werd een opening in een muur gemaakt om de binnenkant te beoordelen. De crypte bleek in goede staat, zodat de voorgenomen restauratie onderbouwd en verantwoord kon worden uitgevoerd.

Op grond van de bevindingen werd een volledige restauratie uitgevoerd, waarbij het bouwwerk in de authentieke staat werd teruggebracht en de crypte opnieuw toegankelijk werd. Door het verwijderen van de toegangsdam werd het eiland tegen kwalijke bezoekers beschermd. De dam werd vervangen door brughoofden, waardoor het eiland alleen met een demonteerbare brug of roeiboot bereikbaar kon worden. Helaas zorgde een storm voor het tragische einde van een circa 180 jaar oude beuk. De boom liep flinke schade op en moest worden gerooid. Niet alleen de beuk, maar ook enkele andere in slechte staat verkerende bomen werden gerooid. Na de kaalslag zag het eiland er desperaat uit, maar door herbeplanting werd het natuurlijke evenwicht hersteld. Er werd een pad aangelegd, zodat het tijdens monumentendagen begaanbaar is.

Plaquette

De grafkelder bevat aan weerszijde twaalf nissen in twee lagen van zes, dus in totaal vierentwintig plaatsen waarvan er vijftien gebruikt zijn. Twee nissen werden gedicht na de exhumatie van Carel Wesselman en Anna de Jonge van Zwijnsbergen. Mogelijk zijn toen de gedenktekens aangebracht die bij het herstelwerk werden aangetroffen, aangezien ze allen qua grote en lettertype gelijk zijn. Na het openen van de tombe werd duidelijk, dat niet alleen leden van de familie Wesselman, maar ook van de families Carp en Hanny er hun laatste rustplaats hebben gevonden. In de graftombe bleken zeven leden van de familie Carp te zijn bijgezet.

In de bodem werd een plaquette aangetroffen met de inscriptie: ‘Carel Frederick Carp, geboren 26 januari 1901 te Baarn, overleden 5 december 1923 te ’s-Gravenhage’. Het is denkbaar dat die op één van de doodskisten bevestigd is geweest. Om het zilveren attribuut bij de familie terug te bezorgen werden de nabestaanden getraceerd. Zij waren blij verrast met de vondst, maar konden daarover geen duidelijkheid verschaffen. Wel wisten ze dat hun oom bij een verkeersongeval om het leven is gekomen. Hij studeerde in Delft en werd, toen hij met zijn motor op weg was naar huis, door een dronken automobilist aangereden en met toestemming van de douairière in de Warande bijbezet. In 1942, toen zijn vader Jacob Arnoud Carp overleed, werd hij samen met zijn zoon gecremeerd. Het is niet duidelijk waarom de plaquette op de begraafplaats is achtergebleven. Een tante, die tot 1954 bij haar moeder in de Carp villa woonde, heeft daar mogelijk een rol bij gespeeld.

 

Bronnen:

Nico Giepmans: Begraafplaats Warande, Wesselman en Carp.

Regionaal Historisch Centrum.

Weekblad De Trompetter.