Helmonds deel van wandkleed slavernijverleden te zien in Textielmuseum

“In Museum Helmond werkten 467 vrijwilligers samen met één kunstenaar aan een indrukwekkend wandkleed van 10 meter lang, ter nagedachtenis aan de Brabantse slavernijgeschiedenis. […] Met zorg en respect wordt het nu samengevoegd met de delen die op andere plekken in Brabant zijn gemaakt. Samen vormen ze één groot geheel: een tastbare herinnering, gemaakt met hart en ziel”, berichtte Esther Hartzema, directeur Museum Helmond, al vol trots. Gonny Croes is vrijwilliger in het Museum Helmond. Samen met andere vrijwilligers van het museum begeleidde zij het project Draden van ons Slavernijverleden in het Kasteel.

Vijf maanden
“Vijf maanden is door alle deelnemers met hart en ziel aan dit project gewerkt”, vertelt Gonny aan Dit is Helmond. We krijgen het wandkleed nog te zien vóórdat het verhuist. “Voor de materialen werd gezorgd. We hebben in het Kasteel een ruimte voor het patroon én de ruimte om eraan te werken. Dat zie je aan al het materiaal en de handwerkmachines dat hier staan. Elf provincies maakten een kleed van 35 meter lang en 2,5 meter hoog. De ontwerpen komen van verschillende kunstenaars. In de steden ‘s-Hertogenbosch, Breda, Eindhoven, Schijndel, Tilburg en Helmond stonden onderdelen van het Brabantse wandkleed. In Helmond was ons deel 10 meter lang. Deze stukken voegt men nu samen in het Textielmuseum in Tilburg.”

Verbondenheid
“Het was prachtig om te doen. Niet alleen omdat je werkt aan iets historisch, want je laat toch iets na als erfgoed. Maar juist vanwege de verbondenheid die de deelnemers kregen met elkaar bij het werken aan dit wandkleed. Mensen kwamen nader tot elkaar. Mensen die verbinding zochten. Men luisterde naar elkaars verhalen, naar elkaars ervaringen, van vroeger maar ook van nu. Mooie, ontroerende, verdrietige en ook schokkende verhalen. Dat zorgde voor herkenning. Maar vooral voor begrip en érkenning. Dat iedereen wist waar het nu eigenlijk met Draden van het Slavernijverleden over ging.”

Bijdrage
Men sprak met elkaar af.  Om thuis onderdelen te verwerken die later op het doek werden vastgemaakt. Of die intussen met elkaar afspraken maakten om samen te werken aan nieuwe ideeën. En wat te denken van mensen die ineens een nieuw talent ontdekten, nadat ze schoorvoetend een kijkje kwamen nemen. Zo kwamen op de Kastelendagen mensen kijken, die kwamen terug om ook een bijdrage te leveren. Iedereen is trots hoe het wandkleed zich heeft ontwikkeld. Men maakte elkaar tijdens het werken enthousiast. De laatste weken heeft het vrijwilligersteam van het Museum zelf buiten de regulieren dagen ook gewerkt aan het wandkleed. Tijdens de twee dagen per week die gepland waren, hadden we het veel te druk met ondersteunen en helpen. We kwamen zelf niet toe aan een bijdrage. Dat hebben we op het eind nog ingehaald.”

Handwerken voor beginners en gevorderden
We nemen ook een kijkje aan de achterkant. “Die moet nog geseald worden voordat het het Kasteel verlaat”, legt Gonny uit. “Helmond en Tilburg hebben beide het grootste deel gekregen, ieder 10 meter. Dat komt omdat hier in het Kasteel ruimte voor was. Het werk is tot stand gekomen door diverse technieken. Een aantal mensen heeft hier met de tuftmachine of de punchmachine flinke meters moeten maken. Degenen die vaardig waren met quilten, hebben stukjes stof aan elkaar kunnen naaien op de naaimachines die we hier hebben staan. Daarnaast konden mensen weven met garen en weven met stof. Of flossen: losse draden bij elkaar draaien in een flos en zo op het doek naaien. Enkelen konden zo goed overweg met het naaimachine dat ze vrij borduurden op de stoffen.”

Indrukwekkend resultaat
Eén van de technieken die ook veel tijd kostte was het stofsnijden. “Daarbij worden diverse lagen stof op elkaar gelegd. Met de naaimachine worden de contouren van het ontwerp in de laag stoffen genaaid. Daardoor ontstaan ook dicht stukken. In het midden van dat dichte stuk worden de stoffen laag voor laag opengeknipt. Met een indrukwekkend resultaat”, legt Gonny uit. Het meest zichtbaar is het touwdraaien; De lange losse slierten die vóór het doek op de grond liggen, zijn vastgemaakt aan de onderkant van het wandkleed en verbeelden de wortels van de kapokboom waarmee het doek begint.

Noord-Brabant en het koloniale verleden
Noord-Brabant was op allerlei manieren betrokken bij het koloniale verleden en de slavernij. Dankzij gemeentelijke (voor)onderzoeken in Tilburg, Helmond en Eindhoven is er steeds meer bekend over de verwevenheid van Noord-Brabant met het koloniale verleden. Die verwevenheid uitte zich bijvoorbeeld:

• Economisch: Men verwerkte grondstoffen uit koloniën. En produceerde goederen met koloniën als afzetmarkt. Bijvoorbeeld de tabaksindustrie en de textielindustrie.
• Religieus: Missionarissen vertrokken vanuit Noord-Brabant naar de koloniën om de lokale bevolking te bekeren. Denk bijvoorbeeld aan de Fraters van Tilburg.
• Bestuurlijk: Veel Brabantse bestuurders hadden persoonlijke belangen in plantages waar slaafgemaakten gedwongen werkten.
• Door individuen die vanuit de koloniën naar Noord-Brabant kwamen, bijvoorbeeld Quaco.

Lees ook: Verbintenis en verzoening; Belangrijkste woorden bij erkenning slavernijverleden 

Landelijk initiatief
Het initiatief voor het kleed komt van Ricardo Burgzorg, projectleider in opdracht van Stichting Villa Maecenatis. Landelijk werden twaalf grote wandkleden gemaakt. Elf provincies maakten ieder een eigen deel. Ieder provinciaal wandkleed toont de relatie tot het slavernijverleden binnen die provincie. Helmond maakt deel uit van het Noord-Brabantse wandkleed.

Sonna
De Eindhovense kunstenaar Victor Sonna (1977) maakte het ontwerp. Dit is geen letterlijke weergave van het slavernijverleden. Je ziet verschillende referenties en connecties tussen de koloniën in het westen en het oosten. De Noord-Brabantse connectie komt terug in het wandkleed door onderdelen te laten zien uit Bergen op Zoom, Oss, Eindhoven, Breda, Grave, ‘s-Hertogenbosch en Helmond. Geboren in Yaoundé, Kameroen en nu wonend in Eindhoven, studeerde Sonna in 2008 af aan de Design Academy Eindhoven en St. Joost School of Art & Design. Diaspora, migratie, slavernijverleden, heden, verleden en verzoening zijn terugkerende thema’s in zijn werk.

Nieuwe projecten
Nikkie Herberigs, curator Museum Helmond en verantwoordelijk voor Mens & Werk en Stadshistorie, is eveneens vol bewondering voor wat de vrijwilligers in Helmond voor elkaar hebben gekregen. Of er door deze enorme belangstelling voor het maken van een gezamenlijk project niet meer ideeën zijn ontstaan, vraagt Dit is Helmond. “Uiteraard heeft het ons als Museum Helmond aan het denken gezet welke projecten we nog meer kunnen opzetten met en voor de Helmondse bewoners. Dit soort communityprojecten ontwikkelen we graag verder. Sinds 15 juli is daarom kunstenaar Yasser Ballemans gestart met zijn project Het Carnaval Atelier.”

Lees ook; Doe mee met het Carnaval Atelier in Kasteel Helmond

Kopfoto met dank aan Marian Verdonk
Foto’s: Hélène Ermens