Milieuchemicus Chiel Jonker over PFAS-kwestie: ‘PFAS beperkt onze vrijheden’

Helmond kwam groots in de media nadat Zembla de documentaire ‘Het PFAS-spoor’ uitzond, waaruit bleek dat Custom Powders al jarenlang vervuild afvalwater op het riool loosde. Dit milieuschandaal bereikte ook de landelijke politiek. Milieuchemicus Chiel Jonker was ook in de uitzending te zien en geldt inmiddels als autoriteit op het gebied van PFAS. “We bevinden ons in een wereldwijde PFAS crisis, omdat PFAS echt overal zijn.”

Jonker geeft aan dat de documentaire hem een aantal nieuwe inzichten opleverde: “De documentatie over de communicatie tussen Chemours en Custom Powders was nieuw voor mij, waaronder de safety data sheets. Ook het verhaal van de oud-werknemer die vertelde over de bedrijfsvoering en veegproeven van Custom Powders kende ik nog niet.”

De Helmondse politiek is in rep en roer. “Wat er nu moet gebeuren? Dat is een lastige vraag. De documentaire maakte weer eens duidelijk dat je niet zomaar van PFAS afkomt. Uit die veegproeven bleek al dat het spul erg hardnekkig is en in de bodem en materialen trekt. Na meerdere grondige schoonmaakbeurten bleek het nog steeds in het pand te zitten. Ter vergelijking: een tijd geleden moest ik wegens een verbouwing van mijn werkplek tijdelijk elders werken. In het pand waar ik naartoe moest, was in het verleden met radioactief materiaal gewerkt. Dat gebouw was helemaal schoon toen ik erheen moest. Dat is met PFAS niet zo, bleek uit de documentaire”, zegt Jonker.

Jaren verder
De vraag is wat er nu moet gebeuren met het pand waar Custom Powders gevestigd was, omdat niet alleen het gebouw, maar ook de grond is vervuild. “Er is geen enkele ondernemer die zich daar wil vestigen. Wie betaalt de saneringskosten? Chemours niet en Custom Powders dat inmiddels failliet is ook niet. De gemeente draait nu voor de kosten op. Dat betekent dat de Helmondse belastingbetaler in de buidel moet tasten. Dat is oneerlijk.”

Veel vingers wijzen naar Chemours als de schuldige en houden dat bedrijf verantwoordelijk. Jonker denkt niet dat deze partij snel verantwoordelijk gehouden kan worden voor de saneringskosten: “Voordat die zaak rond is, ben je jaren verder. Ondertussen heb je nog steeds met een vervuild pand te maken. Een andere discussie is wat er met de omgeving rond het gebouw moet gebeuren. Er wordt door de gemeente negen à tien miljoen euro uitgetrokken om te saneren. De vraag is wat er voor dat bedrag allemaal gesaneerd moet worden en hoe dat aangepakt gaat worden. Is dat alleen het pand en de grond rond Custom Powders of vallen daar ook omliggende gebieden onder? Worden beekjes ook meegenomen en de wijk met de ‘kankerstraat’ – de straat waarin elke inwoner kanker kreeg – ook? Wat gaat men doen met die tien miljoen? Ik geef je de vraag terug: wat denk jij dat er moet gebeuren? Waar moet je beginnen?”

Beperkingen
Jonker heeft inmiddels naam gemaakt als expert op het gebied van PFAS: “Of ik daar blij mee ben, vraag je? Ik denk niet in termen van trots of blij. Dankbaar ben ik dat ik voor meer bewustwording kan zorgen. PFAS heeft ook impact op mij, want het heeft mijn leven op zijn kop gezet. Sinds ik me ben gaan verdiepen in dit onderwerp is mijn functie veranderd. Ik sta aan de lopende band media, burgers en overheden te woord.”

Hij is blij dat PFAS serieuzer genomen wordt: “We bevinden ons in een wereldwijde crisis, omdat PFAS echt overal is. In onze vraag naar luxe wordt er op enorme schaal gebruikgemaakt van chemicaliën. Onze smartphones, gadgets en mooie spullen bevatten allemaal chemicaliën die in het milieu terechtkomen. Daardoor kunnen bepaalde mensen geen voedsel uit hun moestuin eten en kun je in sommige recreatieplassen niet meer zwemmen. Ook wordt afgeraden om met zeeschuim in contact te komen en de eieren van hobbykippen te eten. PFAS beperkt onze vrijheden.”

Achterbaks spelletje
Wat Jonker het meest verbaast aan de Helmondse PFAS-kwestie is hoe Chemours erin geslaagd is om in Helmond een bedrijf te vinden om chemische stoffen te laten drogen: “Custom Powders werd ingezet als een soort dependance om vies werk te doen. Chemours wast zijn handen in onschuld, maar er zijn wel willens en wetens giftige stoffen op het riool geloosd en in de lucht uitgestoten. Uiteindelijk draait het bij deze bedrijven allemaal om geld. Er is een achterbaks spelletje gespeeld en niemand leek door te hebben wat er precies in Helmond gebeurde.”

Niet alleen de bedrijven zijn verantwoordelijk. Ook de gemeente Helmond moet natuurlijk goed in de spiegel kijken stelt Jonker: “Er zijn mensen op hun blauwe ogen geloofd dat er niets oneerbaars gebeurde. Over de rol van de gemeente en de omgevingsdienst werd in de Zembla-uitzending met geen woord gerept, terwijl zij deze lozingen hebben goedgekeurd.”

Houdbaar
Jonker vraagt zich hardop af hoelang je je achter een opmerking als ‘dit hebben we niet geweten’ kunt verschuilen: “Hoe lang is dat houdbaar als je met lozingsvergunningen te maken hebt? In de jaren 90 was er inderdaad weinig bekend over stoffen als PFAS, maar dat is gaandeweg veranderd. Daarnaast heb je als vergunningverlenende instantie ook een verantwoordelijkheid naar de burgers toe. Je geeft toestemming om een stof te lozen zonder te weten wat dat precies is. Dan ben je niet goed bezig.”

Uit gegevens van Waterschap AA en Maas bleek dat er in 2018 al grote pieken PFAS in het water zichtbaar waren. “De vraag is wat er met die informatie is gedaan. Uit controles uit 2019 en 2020 bleek dit nog steeds zo te zijn, maar waarom is er geen actie ondernomen? Waarom trok toen niemand aan de bel en waarom werd Custom Powders daar niet op aangesproken?”

Cynisch
De conclusie die Jonker trekt is cynisch te noemen, maar volgens hem helaas wel de harde realiteit: “Eigenlijk verbaast me weinig meer. Ik heb inmiddels aan drie Zembla uitzendingen over PFAS meegewerkt en ben betrokken bij meerdere ‘PFAS-zaken’ en het patroon is altijd hetzelfde, want het draait uiteindelijk altijd om geld.”

Lees ook: PFAS-kwestie in Helmond houdt politiek bezig: Kamervragen en oproep tot gezondheidsonderzoek

Foto: Dit is Helmond